Prawo do odmowy zeznań w sprawach karnych

Bardzo wiele osób, które pierwszy raz spotykają się z organami ścigania nie jest świadoma, iż często przysługuje im niepodważalne prawo do odmowy składania zeznań czy odpowiedzi na zadane pytanie. Nieznajomość tego prawa może natomiast w dalszej części postępowania rodzić niebagatelnie negatywne skutki dla przesłuchiwanej osoby.
Zgodnie z art. 182 § 1 k.p.k. osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić składania zeznań. Katalog osób, które traktowane są za osoby najbliższe zawarty jest w art. 115 § 11 k.k, gdzie uregulowane zostało, że osobą najbliższą jest: małżonek, wstępny (np. rodzice, dizadkowie), zstępny (np. dziecko, wnuk), rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu (np. teściowa), osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (np. konkubent). Co istotne, prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Oznacza to, że także były małżonek ma prawo odmówić składania zeznań w procesie, jeśli zostanie powołany, jako świadek, pomimo tego, że rozwiódł się z osobą oskarżoną. Należy jednak podkreślić, że dotyczy to tylko małżeństwa, a zatem np. była konkubina czy też narzeczona nie będzie mogła odmówić składania zeznań.
Co równie istotne, jeżeli świadek na etapie postępowania sądowego stwierdzi, że chce skorzystać z prawa do odmowy składania zeznań, to nie będzie możliwości odczytania treści jego zeznań zawartej w protokołach sporządzonych w postępowaniu przygotowawczym.
Poza prawem do odmowy składania zeznań kodeks postępowania karnego przewiduje także możliwość uchylenia się od odpowiedzi na zadane świadkowi pytanie, jeśli mogłoby to narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.
Należy także zaznaczyć, iż podejrzany czy też już oskarżony ma także prawo do składania wyjaśnień, co do okoliczności danej sprawy. Jednak nie ma takiego obowiązku. Może więc milczeć i odmówić złożenia wyjaśnień. Nie odpowiada w takiej sytuacji na żadne pytania organów ścigania albo sądu.